Nguyên nhân đất bạc màu và cách khắc phục hiệu quả

Nguyên nhân đất bạc màu càng ngày càng được nhà nông quan tâm vì đây là vấn nạn khiến cho cây trồng sinh trưởng kém, chậm ra hoa kết trái dẫn đến năng suất thấp. Làm cách nào để khác phục đất bạc màu, tăng sự màu mỡ cho đất cũng là là câu chuyện làm đau đầu nhiều bà con nông dân.

Đất bạc màu là gì?

Để nắm được nguyên nhân đất bạc màu trước tiên cần hiểu rõ khái niệm đất bạc màu là gì. Đất bạc màu là từ dùng để chỉ những loại đất đã bị mất đi các tính chất vốn có của nó. Cụ thể hơn thì đất đã bị thay đổi cấu trúc và kết cấu, thiếu hụt mùn hữu cơ, khả năng giữ nước kém, điều hòa nhiệt độ thấp và nghèo dinh dưỡng. Từ đó kéo theo tình trạng đất khô hạn và không thu hút các sinh vật sống phát triển, đất không còn tơi xốp, màu mỡ nữa.

Có rất nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng đất bạc màu khô hạn.

Như bà con đã biết, đất trồng có vai trò vô cùng quan trọng trong việc quyết định đến sự sinh trưởng và phát triển của cây trồng. Khi đất bạc màu sẽ gây nên nhiều hệ lụy khác như làm cây trồng còi cọc, phát triển chậm hay thậm chí dẫn đến viễn cảnh không mong muốn của bất kỳ nhà nông nào là đất bị bỏ hoang do bạc màu, thoái hóa. Tình trạng này kéo dài còn gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến nền kinh tế vì khiến đất bị hoang mạc hóa ngày một tăng.

Nguyên nhân đất bạc màu, thoái hóa

Có rất nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng đất bạc màu nhưng nguồn cơn chính gây ra tình trạng này thường là do tác động của con người. Dưới đây là những nguyên nhân đất bạc màu, thoái hóa phổ biến nhất:

Trồng độc canh loại cây nào đó

Ở những vùng chuyên canh hay độc canh cây công nghiệp như cao su, cà phê, hồ tiêu, tình trạng đất bạc màu rất dễ xảy ra vì sau một thời gian dài canh tác chỉ một loại cây sẽ dẫn đến đất bị thoái hóa, đất chua. Mặt khác, khi chuyên canh một loại cây trồng thì dù cho đất phù sa, phì nhiêu và màu mỡ đến đâu cũng sẽ nhanh chóng mất chất hữu cơ, kết cấu đất mất đi, kiệt quệ chất dinh dưỡng. Từ đó làm giảm khả năng sản xuất và kéo thấp năng suất cây trồng thấp, thu hoạch bấp bênh.

Trồng độc canh cây cũng dễ gây ra tình trạng dịch hại lây lan nhanh chóng. Kéo theo việc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật và không thể tránh khỏi việc gây hại cho cây trồng.

Việc trồng độc canh, chuyên canh cây công nghiệp dễ dàng mang lại lợi nhuận cao. Nhưng thực chất về lâu dài, đất thoái hóa là không thể tránh khỏi. Đây cũng chính là nguyên nhân đất bạc màu thường gặp.

Kết quả của chuỗi ngày canh tác không hợp lý,

Sử dụng phân bón hóa học vô tội vạ

Khi trồng thâm canh loại cây bất kỳ, nhu cầu sử dụng phân bón hóa học khá cao. Việc lạm dụng phân bón hóa học, dùng quá nhiều lượng cần thiết sẽ khiến đất bị tồn dư chất hóa học, dẫn đến vấn nạn đất bị acid hóa, chua đất hoặc chất độc dư thừa quá mức sẽ thấm hết vào khiến đất bị ngộ độc làm cho cây phát triển còi cọc, năng suất kém.

Khi thiếu phân bón, cây không phát triển tốt. Nhưng nếu dùng quá nhiều phân thì cây trồng chưa hấp thu kịp. Lượng chất dư thừa từ các loại thuốc bảo vệ thực vật quá nhiều sẽ làm ô nhiễm môi trường đất và không khí, và cũng là nguyên nhân đất bạc màu.

Tránh làm mất kết cấu của đất ảnh hưởng đến hệ vi sinh vật.

Khi sử dụng phân bón không đúng cách, đất sẽ bị nhiễm mặn. Cụ thể là khi dùng phân bón có chứa hàm lượng chất nitrat sẽ vô tình làm cho đất bị thay đổi tính chất vật lý. Nghiêm trọng hơn là phá hủy cấu trúc đất, khiến đất cứng và bí chặt quá mức, không thoát nước được. Đồng thời, điều này còn làm tăng lượng muối trong đất và giảm khả năng hấp thu nước cũng như dinh dưỡng của cây trồng.

Đất nhiễm kim loại nặng

Nguyên nhân đất bạc màu còn do hành động dồn ứ rác thải của con người. Khi các khu công nghiệp, khu dân cư không đảm bảo được quy trình kiểm soát rác thì càng xả thải ra môi trường nhiều hơn khiến đất trồng cũng bị ảnh hưởng. Cụ thể là đất bị nhiễm kim loại nặng như chì, cadimi, thủy ngân… Những độc chất này tích tụ trong đất và cây trồng, nặng thì gây ngộ độc cho con người, nhẹ nhưng kéo dài sẽ khiến đất mất chất dinh dưỡng và bạc màu.

Đốt, phá rừng làm nương rẫy

Tình trạng chặt phá rừng diễn ra ồ ạt để lấy đất canh tác diễn ra thường xuyên ở những vùng sâu vùng xa, nơi bà con chưa nhận thức được tác hại của hành động đốt phá rừng. Nhất là khi làm rẫy mà không có biện pháp chống rửa trôi, xói mòn. Đến mùa mưa lại không bón phân hữu cơ cho đất. Từ những nguyên nhân đất bạc màu này mà chỉ sau chừng khoảng vài năm canh tác đất trồng rơi vào tình trạng thiếu dinh dưỡng trầm trọng, tầng canh tác mỏng đi, mùa mưa thì sạt lở, mùa nắng thì thiếu nước tưới và thậm chí không còn khả năng để canh tác dẫn đến hoang hóa.

Tình trạng chặt phá rừng khiến đất bạc màu.

Cách khắc phục hiệu quả đất bạc màu

Khi đã hiểu rõ nguyên nhân đất bạc màu và tác hại của tình trạng này, bà con cần nhanh chóng áp dụng các biện pháp cải tạo đất để khắc phục và nuôi dưỡng đất trong tốt hơn, tăng năng suất lao động. Dưới đây, Tanixa sẽ giới thiệu cho bà con nông dân những cách đơn giản và hiệu quả nhất, đó là:

Tăng cường che phủ đất

Che phủ đất chính là một trong những biện pháp hữu hiệu giúp cải tạo đất bạc màu. Có thể dùng các chất liệu hữu cơ như rơm rạ, lá cây, thân chuối, lục bình, những loại cây cỏ như cỏ tranh, cỏ voi, khoai lang… giữ ẩm cho đất, hạn chế sự xói mòn cũng như khắc phục tình trạng bay hơi của nước và chất dinh dưỡng trong đất trồng. Biện pháp này còn giúp tăng sự sinh sôi của cỏ dại, tạo điều kiện tốt nhất cho vi sinh vật phân hủy thành mùn cho đất.

Che phủ đất là biện pháp canh tác mà nông dân cần áp dụng ngay để có thể khôi phục lại nền đất đã bị thoái hóa, bạc màu.

Bón vôi

Bón vôi giúp bổ sung độ mùn và tiêu diệt được mầm bệnh trong đất. Ngoài ra, khả năng tăng độ pH, giảm độ chua và khử các ion kim loại nặng có hại cho cây của vôi cũng rất ấn tượng. Bà con có thể áp dụng cách này với đất chua, kiềm, nhiễm phèn hay mặn. Lưu ý lựa chọn liều lượng và thời điểm bón vôi phù hợp với từng loại đất và cây trồng và nên bón vôi trước khi trồng từ 15-30 ngày với liều lượng từ 1-2 tấn/ha.

Áp dụng các biện pháp hữu cơ

Biện pháp hữu cơ mà cụ thể là sử dụng các loại phân hữu cơ như phân chuồng, phân xanh, phân compost,… nhằm mục đích tăng dinh dưỡng và mùn cho đất cũng là giải pháp xử lý đất bạc màu hiệu quả. Hầu hết các loại phân hữu cơ đúng liều lượng sẽ giúp tăng năng suất và chất lượng của cây trồng. Nên bón lót phân trước khi trồng hoặc bón thúc vào đúng quá trình sinh trưởng của cây. Dùng phân hữu cơ đúng cách còn hỗ trợ kích thích quá trình phân hủy hữu cơ và gia tăng khả năng giải phóng dinh dưỡng trong đất. Từ đó ức chế các mầm bệnh và hơn thế nữa, kích thích sự sinh trưởng của cây, giảm nguy cơ tạo thành nguyên nhân đất bạc màu. Tuy nhiên, không nên quá lạm dụng mà trước khi xịt lên lá hoặc tưới vào gốc cây cần đọc kỹ và tuân theo liều lượng cũng như thời điểm khuyến cáo.

Hãy sử dụng đất trồng một cách bền vững.

Bên cạnh các phương pháp trên, nông dân, người sản xuất cần thực hiện đồng thời và cấp thiết một số biện pháp khác như:

• Bón thêm bột vôi nếu đất có độ pH thấp, cụ thể là <5.5.
• Giải quyết tình trạng bạc màu của đất do nguyên nhân độc canh, chuyên canh bằng cách thay thế phương thức canh tác với luân canh, xen canh các loại cây trồng hợp lý.
• Hạn chế tối đa việc cày xới đất quá mức, tránh làm mất hay giảm kết cấu đất, giảm thiểu ảnh hưởng đến hệ vi sinh vật đất, giữ tối đa sự màu mỡ, tính giữ nước của đất trồng.

Đất bạc màu gây ra nhiều hậu quả nghiêm trọng đối với nông nghiệp và môi trường. Hiểu được nguyên nhân đất bạc màu và nắm được các phương pháp cải tạo đất, nhà nông cần có sự phối hợp chặt chẽ các biện pháp bón vôi, che phủ đất, thuỷ lợi. Đồng thời áp dụng song song các biện pháp hữu cơ và thêm các vi sinh vật có lợi. Hãy nhớ thực hiện một cách khoa học và liên tục để đạt hiệu quả cao nhất. Chúc quý bà con thành công và nhanh chóng thoát khỏi tình trạng đất bạc màu nhé.